Starachowicki Wrzesień 1939. Obchody 81 lat później [VIDEO]

Z książki Adama Brzezińskiego pt. „Starachowicki Wrzesień 1939 r.” wydanej w 2010 roku: 

Komunikat specjalny, nadany przez Polskie Radio rano o godzinie 6.30 dnia 1 września 1939 roku.       „A więc wojna! Z dniem dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy. Całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory. Weszliśmy w okres wojny. Cały wysiłek narodu musi iść w jednym kierunku. Wszyscy jesteśmy żołnierzami. Musimy myśleć tylko o jednym: walka aż do zwycięstwa.”

„Wczesnym rankiem 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę bez wypowiedzenia wojny. O godzinie 10 odbył się na terenie Zakładów Starachowickich wiec, na którym przemawiał leśniczy Zakładów Starachowickich inż. Antoni Wyporek, Prezes Zarządu Związku Legionistów Polskich w powiecie iłżeckim, kapitan rezerwy Wojska Polskiego. W imieniu weteranów zobowiązał się do zakupu dla wojska ciężkiego karabinu maszynowego. Padło też kilka innych deklaracji pomocy wojsku. Nastroje były optymistyczne.” - Czytamy w książce regionalisty Adama Brzezińskiego pt. „Starachowicki Wrzesień 1939 r.”.

Oczami mieszkańców

Halina Donimirska, studentka II roku Szkoły Głównej Handlowej, która w sierpniu 1939 roku była w Starachowicach na praktyce, tak opisała pierwszy dzień wojny:

„Pierwszego września wstałam wcześnie. Przed pójściem do pracy chciałam udać się do kościoła, jako że był to pierwszy piątek miesiąca. Z domu wyniosłam zwyczaj chodzenia w te dni do spowiedzi i przyjmowania komunii. Nie zaszłam daleko, odezwał się bowiem alarm lotniczy. Byłam przekonana, że to jeszcze jeden alarm próbny, jednak znajdujący się na drodze ludzie skłonili mnie, bym schroniła się wraz z nimi do rowu. Nad nami przeleciały z warkotem samoloty. Nie zrzucając bomb na nasze miasto, przetoczyły się złowrogo w nieznanym kierunku. Alarm odwołano. Dwóch panów, ktrzy tego ranka już słuchali radia, poinformowało mnie, że dziś o świcie wojska niemieckie przekroczyły polską granicę w wielu miejsca w powietrzu i na lądzie. A więc - wojna! 

Mieczysław Frycz ze Starachowic zanotował tego dnia:

(…) z rana pojawiły się eskadry samolotów w szyku trójkowym na wysokości bardzo dużej. Samoloty błyszczały jak srebrne punkty na szafirowym niebie, które przez cały czas wojny było czyste, bezchmurne i słoneczne. (…) W rannej ciszy już z dala było słychać ich granie. (…) Zawyły syreny fabryczne. Otwarły się paszcze bram fabrycznych, s których rzygnęły strumienie ludzkie z razu wolno, później co raz szybciej. (…) Bombowce są już nad nami - lecz nie każdy je widzi, gdyż lecą wysoko. Nasze baterie przeciwlotnicze, szybkostrzelne kalibru 40 mm posyłają serie 10 strzałowe w kierunku wroga, znacząc drogę swą świetlistą smugą czerwonej linii.

Obserwowane przez Halinę Donimirską i Mieczysława Frycza nad Starachowicami bombowce, to prawdopodobnie samoloty Dornier Do 17Z z l. Dywizjonu 76. Pułku Bombowego, które zbombardowały tuż p godzinie szóstej lotnisko w Radomiu.

Dzień 6 września 1939 roku był słoneczny i ciepły. 

Relacja Jana Pałkiewicza, opublikowana przez Aleksandra Pawelca

„Organizatorem obrony miasta w 1939 roku był inżynier Julian Denk (inżynier Denk miał na imię Juliusz - przypis autora), choć nie jest tego całkiem pewny. (…) Istniało w Starachowicach kilka punktów obrony przeciwlotniczej, wyposażonych w działka szybkostrzelne 40 mm i działo 75 mm. Jeden punkt obrony był koło Technikum, a pozostałe na Majówce, w pobliżu Strzelnicy, na Krzyżowej Woli, koło Trzech Krzyży i obok rzeźni. (…) Panował chaos. 

Grupa podchorążego Hedy w boju

Na odgłos strzałów z kilku miejsc w mieście wyruszyły zaimprowizowane ad hoc grupy robotników, żołnierzy, harcerzy. W jednej z tych grup był Antoni Heda, który po latach tak opisał swój udział: Tego samego dnia, w rannych godzinach, od strony wschodniej (od Gór Świętokrzyskich) pokazały się trzy wozy pancerne z widocznymi z daleka czarnymi krzyżami. Otwarto z nich ogień do ludzi znajdujących się na szosie Ostrowiec - Skarżysko. Niedługo jednak najeźdźcy prowadzili ostrzał, gdyż unieruchomiła ich nasza artyleria przeciwlotnicza (kaliber 40 mm), broniąca zakładów. 

Zbrodnia na Wanacji: 22 zamordowanych

Mieszkańcy Wanacji , szukając w ucieczce schronienia przed ogniem i pociskami stali się celem niemieckich żołnierzy. Zginęło wiele osób, głównie młodych mężczyzn. Żołnierze niemieccy otwierali ogień do wszystkich osób, których zachowanie wydawało im się podejrzane. Wyciągano również mężczyzn z domów i dokonywano ich egzekucji. 

***

6 września 2020 r. 

Dzisiaj w Starachowicach w Kościele pw. Świętego Judy Tadeusza odbyła się Msza Święta w intencji Ojczyzny. W godzinach 8:00 - 11:00 - wystawiona była warta honorowa przy pomniku „Obrońcom Starachowic”, gdzie składano wiązanki i palono znicze.  Liczne grono biegaczy stawiło się na starcie 4. Półmaratonu Starachowickiego - Obrońcom Starachowic.

Zobacz NAGRANIE sprzed pomnika „Obrońcom Starachowic” [kliknij]

Zobacz NAGRANIE z imprezy biegowej [kliknij]